Ổ cứng thể rắn (SSD) đã trở thành một phần không thể thiếu trong các hệ thống máy tính hiện đại nhờ tốc độ vượt trội và khả năng truy xuất dữ liệu gần như tức thì. Tuy nhiên, nhiều người dùng vẫn lầm tưởng rằng SSD là “bất tử” và không cần bảo dưỡng. Thực tế, mặc dù bền bỉ hơn HDD truyền thống, SSD vẫn có tuổi thọ giới hạn và có thể bị suy giảm hiệu suất hoặc hỏng hóc nếu không được sử dụng đúng cách. Sự xuống cấp của SSD thường diễn ra âm thầm và chậm chạp, mà nguyên nhân sâu xa lại đến từ những thói quen hàng ngày tưởng chừng vô hại. Nếu bạn muốn ổ đĩa của mình hoạt động ổn định trong nhiều năm mà không gặp phải các sự cố bất ngờ hay tình trạng chậm chạp, hãy tránh xa 9 sai lầm phổ biến dưới đây.
1. Để SSD quá đầy dung lượng
Việc tận dụng từng gigabyte cuối cùng của SSD có thể rất hấp dẫn, đặc biệt khi không gian lưu trữ bị hạn chế. Tuy nhiên, ổ cứng thể rắn cần có không gian trống để hoạt động hiệu quả. Không giống như ổ cứng cơ học (HDD), SSD dựa vào một quy trình gọi là “wear leveling” (cân bằng mòn) để phân bổ dữ liệu đều khắp các ô lưu trữ. Khi ổ đĩa gần như đầy, nó có ít ô trống hơn để sử dụng, dẫn đến việc ghi đè lặp đi lặp lại và làm tăng tốc độ mài mòn của các ô nhớ.
Hãy hình dung SSD của bạn như một đường cao tốc. Khi lưu lượng giao thông được phân bổ đều, mọi thứ diễn ra suôn sẻ. Nhưng khi mọi làn đường đều chật cứng, tiến độ sẽ chậm lại và áp lực tăng lên. Để giữ cho ổ đĩa của bạn luôn ở trạng thái tốt, hãy cố gắng duy trì ít nhất 10-20% dung lượng trống. Nhiều SSD hiện nay có tính năng overprovisioning tích hợp để hỗ trợ điều này, nhưng việc bổ sung thêm không gian trống là một cách thông minh để kéo dài tuổi thọ ổ đĩa.
2. Chống phân mảnh (Defragment) cho SSD
Nếu bạn đã quen với việc sử dụng ổ cứng cơ học, chống phân mảnh có thể là một quy trình bảo trì tiêu chuẩn. Nhưng với SSD, việc này không chỉ không cần thiết mà còn có hại. Chống phân mảnh là quá trình sắp xếp lại các tệp thành các khối liên tục để giảm thiểu thời gian đọc cơ học. Tuy nhiên, SSD không có bộ phận chuyển động. Chúng có thể truy cập bất kỳ bit dữ liệu nào ngay lập tức, bất kể vị trí của nó. Việc chạy quá trình chống phân mảnh chỉ dẫn đến hàng ngàn thao tác ghi không cần thiết, làm mòn các ô nhớ sớm hơn.
Các hệ điều hành mới hơn như Windows 11 đã nhận thức được điều này và xử lý SSD một cách phù hợp. Điều quan trọng là bạn nên tránh sử dụng các công cụ bảo trì lỗi thời vẫn coi SSD của bạn như một ổ cứng quay truyền thống.
3. Thường xuyên ghi và ghi đè các tệp lớn
Mỗi SSD đều có giới hạn số chu kỳ ghi. Mặc dù các ổ đĩa hiện đại rất bền, nhưng việc liên tục ghi và ghi đè các tệp lớn vẫn gây ảnh hưởng đáng kể. Loại áp lực này thường gặp trong các tác vụ như chỉnh sửa video, quản lý cơ sở dữ liệu lớn hoặc sử dụng SSD làm ổ đĩa tạm (scratch disk). Mỗi lần lưu, di chuyển hoặc ghi đè đều tiêu tốn thêm chu kỳ ghi.
Hoạt động ổ đĩa trên Windows
Nếu bạn thường xuyên làm việc với các tệp lớn, hãy cân nhắc sử dụng một ổ cứng phụ (HDD) hoặc hướng các ứng dụng như Adobe Premiere hay Photoshop sử dụng một ổ đĩa khác cho các tệp tạm thời. SSD được thiết kế cho tốc độ, không phải để hấp thụ lượng dữ liệu ghi/xóa liên tục không ngừng.
4. Bỏ qua các bản cập nhật Firmware
Firmware là phần mềm nội bộ điều khiển cách SSD của bạn hoạt động. Nó quản lý các quy trình như phân bổ dữ liệu, cân bằng mòn (wear leveling) và tối ưu hóa hiệu suất. Các nhà sản xuất đôi khi phát hành các bản cập nhật firmware để khắc phục lỗi, tăng cường hiệu suất hoặc kéo dài tuổi thọ ổ đĩa. Việc bỏ qua các bản cập nhật này có thể dẫn đến các vấn đề tương thích hoặc bỏ lỡ những cải tiến quan trọng có thể giúp kéo dài tuổi thọ cho ổ đĩa của bạn.
Không giống như các bản cập nhật hệ điều hành, firmware SSD thường không tự động cài đặt. Bạn cần kiểm tra trang web của nhà sản xuất hoặc sử dụng các công cụ tiện ích của họ—chẳng hạn như Samsung Magician hoặc Crucial Storage Executive—để xem có bản cập nhật nào khả dụng không. Việc kiểm tra vài tháng một lần là một nỗ lực nhỏ nhưng có thể giúp ngăn ngừa mất dữ liệu lớn về sau.
5. Để SSD chạy quá nóng trong thời gian dài
SSD nhìn chung rất hiệu quả và bền bỉ, nhưng nhiệt độ cao vẫn là kẻ thù của chúng. Nếu ổ đĩa của bạn thường xuyên hoạt động trên 70°C, nó đang bị lão hóa nhanh hơn mức bình thường. Nhiệt độ cao ảnh hưởng đến các ô nhớ và chip điều khiển quản lý luồng dữ liệu. Điều này có thể gây ra hiện tượng giảm hiệu suất, lỗi hoặc cuối cùng là hỏng hóc.
Ổ cứng SSD bên trong Lenovo Legion 7i
Máy tính xách tay đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi hệ thống làm mát kém, trong khi máy tính để bàn có luồng khí lưu thông kém cũng có thể bị quá nhiệt khi sử dụng nặng. Nếu hệ thống của bạn trở nên ì ạch khi hoạt động, hãy theo dõi nhiệt độ SSD bằng các công cụ như CrystalDiskInfo hoặc phần mềm của nhà sản xuất ổ đĩa. Luồng khí tốt và hệ thống thông gió hiệu quả là những biện pháp phòng vệ tốt nhất. Hãy đặt máy tính xách tay trên các bề mặt cứng. Trong máy tính để bàn, tránh đặt SSD gần các linh kiện tạo nhiệt như card đồ họa (GPU). Ngay cả việc lắp thêm một tản nhiệt nhỏ cũng có thể giúp ích.
6. Mất điện đột ngột và tắt máy không đúng cách
Mất điện đột ngột có vẻ vô hại, nhưng chúng có thể gây hư hại đáng kể cho SSD. Ổ cứng truyền thống sẽ di chuyển đầu đọc của chúng vào vị trí an toàn khi mất điện. Tuy nhiên, SSD thường dựa vào tụ điện và các quy trình phần mềm cần thời gian để hoàn thành việc ghi dữ liệu một cách chính xác.
Việc tắt máy không đúng cách—chẳng hạn như ép buộc tắt nguồn hoặc để pin cạn kiệt—có thể làm gián đoạn các quy trình quan trọng, bao gồm thu gom rác (garbage collection) và cân bằng mòn (wear leveling). Điều này làm tăng nguy cơ hỏng tệp hoặc lỗi hệ điều hành. Một số SSD cấp doanh nghiệp có tính năng bảo vệ mất điện tích hợp, nhưng hầu hết các ổ đĩa tiêu dùng thì không. Để bảo vệ SSD của bạn, hãy luôn tắt hệ thống đúng cách. Trên máy tính để bàn, việc sử dụng bộ chống sốc điện (surge protector) hoặc bộ lưu điện (UPS) sẽ tăng thêm một lớp an toàn.
7. Không kiểm tra thống kê SMART hoặc tình trạng ổ đĩa
SSD không phát ra tiếng ồn lạch cạch khi chúng sắp hỏng, nhưng chúng vẫn âm thầm giám sát tình trạng sức khỏe của mình bằng công nghệ SMART (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology). Đây giống như đèn cảnh báo trên bảng điều khiển ô tô của bạn. Các thống kê SMART có thể cảnh báo bạn về nhiệt độ tăng cao, các sector bị lỗi và các chỉ số sức khỏe đang giảm—đôi khi rất lâu trước khi một lỗi nghiêm trọng xảy ra.
Hãy sử dụng các công cụ như CrystalDiskInfo, Samsung Magician hoặc Western Digital Dashboard để kiểm tra nhanh tình trạng sức khỏe. Hầu hết các ứng dụng này đều hiển thị dữ liệu ở dạng đơn giản “Tốt” hoặc “Cảnh báo”, vì vậy bạn không cần phải là chuyên gia để hiểu. Hãy tạo thói quen kiểm tra tình trạng SSD của bạn vài tháng một lần hoặc bất cứ khi nào hiệu suất giảm sút. Nếu ổ đĩa của bạn bắt đầu có dấu hiệu hỏng SSD, hãy sao lưu dữ liệu và chuẩn bị thay thế ổ đĩa.
8. Lưu trữ SSD không có điện trong thời gian dài
SSD không phải là lựa chọn lý tưởng để lưu trữ dữ liệu lâu dài mà không được cấp nguồn. Không giống như ổ cứng, chúng sử dụng các điện tích để lưu trữ dữ liệu, và những điện tích đó có thể bị phai mờ theo thời gian nếu không có điện. Nếu bạn để một chiếc SSD trong ngăn kéo một hoặc hai năm, đặc biệt là trong môi trường ấm áp, bạn có thể phát hiện ra dữ liệu bị hỏng hoặc bị mất khi cuối cùng bạn cắm nó vào. Rủi ro này cao hơn với các ổ đĩa giá rẻ và trong môi trường nhiệt độ cao.
Nếu bạn buộc phải lưu trữ SSD trong một thời gian dài, hãy giữ nó ở nơi mát mẻ và khô ráo, lý tưởng nhất là trong bao bì chống tĩnh điện. Tốt hơn nữa, hãy cấp điện cho nó vài tháng một lần. Để lưu trữ dữ liệu thực sự dài hạn, ổ cứng quay truyền thống hoặc đĩa quang thường là lựa chọn an toàn hơn.
9. Sử dụng bộ nguồn (PSU) rẻ tiền hoặc không ổn định
Một chiếc SSD chỉ đáng tin cậy như nguồn điện mà nó nhận được. Bộ nguồn (PSU) rẻ tiền hoặc không ổn định có thể gây ra các biến động điện áp, sụt áp hoặc nhiễu điện, làm hỏng các linh kiện. Các PSU cấp thấp có thể thiếu các biện pháp bảo vệ như chống quá áp hoặc điều chỉnh đầu ra nhất quán. Hậu quả là hỏng dữ liệu, các vấn đề về hiệu suất hoặc, trong một số trường hợp, hỏng phần cứng hoàn toàn.
Người lắp đặt bộ nguồn máy tính vào vỏ PC
Hãy luôn chọn một bộ nguồn chất lượng từ một thương hiệu uy tín. Độ ổn định quan trọng hơn công suất. Nếu bạn đang sử dụng máy tính xách tay, hãy tránh các bộ sạc của bên thứ ba hoặc các ổ cắm điện không ổn định. Trong môi trường điện không ổn định, bộ chống sốc điện hoặc bộ lưu điện là một khoản đầu tư thông minh. Nguồn điện ổn định không chỉ tốt cho SSD của bạn—nó còn bảo vệ toàn bộ hệ thống của bạn.
Ổ cứng SSD của bạn có thể im lặng và nhỏ gọn, nhưng nó không phải là bất khả chiến bại. Hãy chăm sóc nó đúng cách, và SSD sẽ đáp lại bạn bằng tốc độ, độ tin cậy và nhiều năm hoạt động không gặp rắc rối. Bỏ qua nó, và có lẽ… lần nâng cấp tiếp theo của bạn sẽ đến sớm hơn dự kiến. Hãy chia sẻ kinh nghiệm sử dụng SSD của bạn dưới phần bình luận!
