Phần mềm độc hại (malware) có thể dễ dàng xâm nhập vào máy tính của bạn và ẩn mình mà không bị phát hiện. Từ spyware, adware cho đến các loại mã độc tinh vi hơn, chúng có khả năng gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng như đánh cắp thông tin, làm chậm hệ thống, hoặc thậm chí phá hủy dữ liệu. Tuy nhiên, với bộ công cụ diệt phần mềm độc hại phù hợp, bạn hoàn toàn có thể quét hệ thống, tìm kiếm và gỡ bỏ những chương trình nguy hiểm này. Bài viết này sẽ giới thiệu 5 công cụ mạnh mẽ và đáng tin cậy, giúp bạn bảo vệ máy tính của mình một cách hiệu quả nhất. Dù bạn là người dùng phổ thông hay chuyên gia công nghệ, việc nắm vững cách sử dụng các công cụ loại bỏ phần mềm độc hại này là chìa khóa để duy trì một hệ thống an toàn và hoạt động trơn tru.
1. Process Explorer – Nâng Tầm Quản Lý Tiến Trình
Process Explorer là một phần của bộ công cụ Sysinternals từ Microsoft, cung cấp chức năng mở rộng vượt trội so với Task Manager tích hợp sẵn của Windows. Công cụ này hiển thị chi tiết về các “handles” (tài nguyên hệ thống) và DLL (Dynamic Link Library) mà các tiến trình đang chạy trên hệ thống đã mở hoặc tải. Với Process Explorer, việc xác định các DLL đáng ngờ và chương trình sử dụng chúng trở nên vô cùng dễ dàng. Ngoài ra, nó cũng hữu ích để theo dõi các vấn đề phiên bản DLL, rò rỉ bộ nhớ, và cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách Windows cũng như các ứng dụng hoạt động.
Giao diện công cụ Process Explorer đang chạy trên Windows 11, hiển thị các tiến trình và mức sử dụng tài nguyên hệ thống.
Ban đầu, giao diện của Process Explorer có thể trông hơi phức tạp, nhưng trên thực tế, nó khá thân thiện với người dùng. Chỉ cần dành một chút thời gian tìm hiểu, bạn sẽ nhanh chóng nắm bắt được mục đích của các trường và nút bấm. Tài liệu hướng dẫn chi tiết của Microsoft về Process Explorer cũng chứa nhiều thông tin quan trọng về cách thức hoạt động và sử dụng hiệu quả công cụ này.
Với người dùng Windows hàng ngày, Process Explorer giống như một Task Manager được “nâng cấp” toàn diện. Bạn không chỉ có thể xem các tiến trình đang chạy và lượng tài nguyên hệ thống chúng tiêu thụ, mà còn có thể chạy quét VirusTotal trực tiếp từ bên trong công cụ. Tính năng này cung cấp một kiểm tra ban đầu nhanh chóng và cái nhìn tổng quan về các công cụ tiềm ẩn độc hại trên hệ thống. Nó cho phép bạn so khớp mã băm (hash) của tiến trình với các mã băm tốt và xấu đã biết, giúp phát hiện liệu tiến trình đó có phải là mã độc hay không.
Bạn cũng có thể sử dụng Process Explorer để theo dõi hoạt động mạng của một tiến trình cụ thể. Chỉ cần nhấp chuột phải vào tiến trình muốn kiểm tra, chọn Properties, sau đó điều hướng đến tab TCP/IP. Tại đây, bạn sẽ thấy tất cả các kết nối mạng đang hoạt động mà tiến trình đó đang sử dụng – một cách rất tiện lợi để kiểm tra xem một chương trình trên PC của bạn có đang kết nối với máy chủ độc hại hay không. Một điểm hạn chế nhỏ là Process Explorer không hiển thị lịch sử các kết nối mạng, nhưng nó vẫn cực kỳ hữu ích để xác định các tiến trình độc hại đang chạy. Cuối cùng, Process Explorer còn cho phép bạn xem lệnh Command Prompt mà một chương trình cụ thể yêu cầu để khởi chạy, chỉ bằng cách di chuột qua tiến trình trong vài giây. Kiểm tra các lệnh này có thể tiết lộ các khóa đặc biệt, cờ (flags) hoặc chỉ dẫn mà một chương trình độc hại có thể sử dụng để truy cập tài nguyên hệ thống.
2. Autoruns – Kiểm Soát Toàn Diện Các Chương Trình Khởi Động
Cũng là một phần của bộ công cụ Sysinternals, Autoruns là công cụ thay thế vượt trội cho tab “Startup apps” trong Task Manager, không chỉ hiển thị các ứng dụng khởi động ngay khi Windows tải hoàn chỉnh, mà còn liệt kê tất cả các tiến trình khác, bao gồm tệp DLL, dịch vụ, tác vụ đã lên lịch và thậm chí cả các mục đăng ký (registry entries) – tất cả đều được phân loại rõ ràng dưới các tab riêng biệt.
Giao diện phần mềm Autoruns trên Windows 11, liệt kê chi tiết các ứng dụng và dịch vụ khởi động cùng hệ thống.
Autoruns giúp việc phát hiện các tệp thực thi, DLL và tác vụ độc hại có thể khởi động cùng hệ thống Windows trở nên cực kỳ dễ dàng. Mã độc thường thêm các tác vụ đã lên lịch vào Windows để tự động khởi động cùng hệ thống và duy trì sự tồn tại. Với Autoruns, bạn có thể nhanh chóng kiểm tra các tiến trình đáng ngờ, chạy quét VirusTotal nếu cần, và chấm dứt chúng.
Ngoài việc săn lùng spyware và các chương trình độc hại khác, Autoruns còn là một công cụ diệt phần mềm độc hại tuyệt vời để tối ưu hóa PC của bạn. Thay vì phải nhảy qua nhiều cửa sổ cài đặt khác nhau rải rác trong Windows, bạn có thể tắt tất cả các chương trình và tiến trình không mong muốn khởi động cùng Windows chỉ trong một lần. Nó cũng có thể hữu ích khi bạn khắc phục sự cố Windows để kiểm tra xem có chương trình nào có thể gây ra lỗi hoặc mất ổn định hệ thống trong quá trình khởi động hay không.
Với kinh nghiệm của chúng tôi, mỗi khi thiết lập một máy tính Windows mới, chúng tôi luôn sử dụng Autoruns và Process Explorer để loại bỏ bất kỳ tệp đáng ngờ hoặc không mong muốn nào. Đây là một trong những cách tốt nhất để loại bỏ bloatware khỏi PC của bạn, bên cạnh việc sử dụng các công cụ bên ngoài chuyên dụng khác.
Khi kiểm tra spyware hoặc các chương trình độc hại, tôi thường bắt đầu bằng cách xem qua tab chính Everything và bỏ chọn bất kỳ chương trình nào xuất hiện đáng ngờ hoặc tôi không cần đến. Đặc biệt chú ý đến tab Scheduled Tasks (Tác vụ đã lên lịch) để tìm bất kỳ chương trình nào được lên lịch khởi động và xác minh rằng tất cả các chương trình đáng ngờ hoặc không mong muốn đã bị vô hiệu hóa. Hãy cẩn thận không vô hiệu hóa các tiến trình hệ thống thiết yếu hoặc các mục được Microsoft ký. Nếu không chắc chắn, hãy tìm kiếm tên tệp trên Google hoặc tham khảo VirusTotal trước khi thực hiện hành động.
Sau đó, một lần khởi động lại hệ thống đơn giản sẽ cho thấy liệu các tiến trình bị vô hiệu hóa có gây ra sự cố hay không. Khi bạn đã xác định được một tiến trình có vấn đề, bạn có thể xóa vĩnh viễn nó khỏi hệ thống bằng cách nhấp chuột phải vào tiến trình và chọn Delete. Tuy nhiên, lưu ý rằng thao tác này không xóa tệp độc hại (phần mềm độc hại tiềm ẩn). Nó chỉ dừng tiến trình. Một khi bạn phát hiện một tiến trình độc hại, bạn sẽ cần chạy một công cụ loại bỏ phần mềm độc hại thích hợp như Malwarebytes để xử lý tận gốc.
3. VirusTotal – Nền Tảng Quét Virus Trực Tuyến Đa Năng
VirusTotal là một trong những công cụ dễ sử dụng và cơ bản nhất mà bạn nên dùng để kiểm tra xem một chương trình đáng ngờ có phải là mã độc hay không. Ngoài việc kiểm tra các tệp riêng lẻ để tìm chữ ký độc hại, trang web này còn cho phép bạn kiểm tra URL, mã băm (hashes), địa chỉ IP và tên miền so với một cơ sở dữ liệu khổng lồ.
Trang chủ website VirusTotal, nơi người dùng có thể tải tệp lên hoặc nhập URL để kiểm tra mã độc trực tuyến.
Điều này cho phép bạn nhanh chóng kiểm tra xem một tệp hoặc một URL mà một tiến trình trên PC của bạn đang liên lạc có độc hại hay không. Đây cũng là một trong những cách dễ nhất để kiểm tra xem một tệp đã tải xuống có an toàn trước khi sử dụng. Công cụ này kiểm tra tệp của bạn với hơn 60 công cụ chống virus từ các nhà cung cấp khác nhau. Vì các chương trình chống virus khác nhau và không phải lúc nào cũng xác định được một tệp độc hại, VirusTotal là một cách tuyệt vời để kiểm tra một tệp với càng nhiều công cụ chống virus càng tốt chỉ trong vài cú nhấp chuột.
Vì là một công cụ trực tuyến, nó cũng không phụ thuộc vào nền tảng, nghĩa là bạn có thể tải lên một tệp từ bất kỳ thiết bị nào. Điều này tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức, đặc biệt nếu bạn muốn kiểm tra một tệp mà bạn có thể tìm thấy trên điện thoại hoặc máy tính bảng của mình. Tuy nhiên, kết quả của nó không phải là tuyệt đối, vì bạn sẽ thấy một số công cụ chống virus đánh dấu một vấn đề, trong khi những công cụ khác lại bỏ qua. Đó là lý do tại sao tốt nhất nên sử dụng VirusTotal như một phần của hệ thống đa tầng để kiểm tra các phần mềm gián điệp, adware và malware tiềm ẩn.
4. Malwarebytes – Chuyên Gia Diệt Adware & Malware Thế Hệ Mới
Malwarebytes là một trong những chương trình chống malware và chống virus tốt nhất mà bạn có thể cài đặt miễn phí. Nó thường xuyên phát hiện các tệp mà các chương trình chống virus khác bỏ sót, bao gồm cả Windows Security – giải pháp chống virus tích hợp của Microsoft cho Windows.
Phần mềm Malwarebytes đang thực hiện quét toàn bộ hệ thống Windows để phát hiện và loại bỏ phần mềm độc hại.
Malwarebytes đặc biệt hiệu quả trong việc phát hiện adware (phần mềm quảng cáo). Nó có thể cách ly và loại bỏ adware được tích hợp vào các công cụ của Microsoft như Edge, mà Windows Security có thể bỏ qua. Nó cũng có một bộ công cụ tích hợp cho phép bạn điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư của Windows và kiểm soát các ứng dụng khởi động. Nếu bạn chọn đăng ký Malwarebytes, bạn cũng sẽ nhận được một VPN tích hợp và các tùy chọn bảo vệ bổ sung, cũng như tùy chọn bật quét hệ thống theo thời gian thực để phát hiện các mối đe dọa đến.
Nói rõ hơn, bạn có thể thực hiện tất cả những điều này với Windows Security hoặc bất kỳ phần mềm chống virus nào khác mà bạn đang sử dụng. Tuy nhiên, các bản quét của Malwarebytes có xu hướng sâu hơn và thường bắt được các tệp mà các chương trình chống virus khác có thể bỏ lỡ. Ngoài ra, giao diện của nó dễ điều hướng hơn nhiều nếu bạn không phải là một chuyên gia máy tính, đảm bảo mọi người đều có thể dễ dàng nhìn thấy các tệp đáng ngờ và quyết định cách xử lý chúng. Đây là một công cụ diệt phần mềm độc hại không thể thiếu trong bộ sưu tập của bạn.
5. Spybot – Search & Destroy – Giải Pháp Chuyên Biệt Cho Spyware
Spybot chắc chắn đã hơi lỗi thời ở thời điểm hiện tại; chúng tôi vẫn nhớ đã sử dụng nó để tìm spyware từ những ngày đầu của Kazaa và Limewire. Tuy nhiên, bất chấp giao diện người dùng cũ kỹ, đây vẫn là một công cụ thực sự tiện dụng để tìm và loại bỏ adware và spyware khỏi máy tính của bạn, vì nó nhắm mục tiêu cụ thể vào chúng. Spybot có đi kèm với một thành phần chống virus bổ sung, nhưng nó không được bao gồm trong phiên bản miễn phí.
Ứng dụng Spybot – Search & Destroy đang quét máy tính Windows để tìm kiếm và gỡ bỏ phần mềm gián điệp và adware.
Ngay cả khi không có công cụ chống virus, Spybot vẫn là một ứng dụng chống spyware tiện dụng để bổ sung cho chương trình chống virus hiện có của bạn. Quá trình thiết lập cũng trực quan và cho phép bạn chọn giữa việc thiết lập công cụ để bảo vệ tự động hoặc cấu hình cài đặt thủ công.
Các tính năng chính của nó bao gồm phát hiện và loại bỏ spyware, adware, phần mềm theo dõi, keyloggers và các chương trình không mong muốn khác. Phiên bản miễn phí cũng bao gồm tính năng System Immunization (Miễn dịch hệ thống), giúp bảo vệ hệ thống của bạn chống lại phần mềm độc hại bằng cách chặn truy cập vào các trang web được biết là chứa mã độc hoặc phần mềm không mong muốn khác. Nó cũng chặn các cookie theo dõi và plugin trình duyệt được biết là chứa malware. Bạn cũng nhận được tiện ích kiểm soát chương trình khởi động và quét rootkit.
Hầu hết các tính năng mạnh mẽ khác của Spybot đều yêu cầu trả phí. Tuy nhiên, khi bạn sử dụng nó kết hợp với các công cụ diệt phần mềm độc hại khác như Autoruns, Process Explorer và một chương trình chống virus, nó cung cấp đủ khả năng để bảo vệ khá toàn diện ở cấp độ miễn phí.
Phần mềm gián điệp có thể khá tinh ranh, và việc tìm thấy nó trên hệ thống của bạn, đôi khi ngay cả với các công cụ thích hợp, cũng có thể khó khăn. Tuy nhiên, nếu bạn thực hiện nhiều kiểm tra với các công cụ phù hợp, chúng sẽ trở nên tương đối dễ phát hiện và thậm chí dễ loại bỏ hơn. Để đạt được kết quả tốt nhất, hãy bắt đầu với Autoruns và Process Explorer để xác định các tiến trình và mục khởi động đáng ngờ. Sau đó, xác nhận bất kỳ tệp đáng ngờ nào với VirusTotal. Cuối cùng, chạy quét toàn bộ hệ thống với Malwarebytes và/hoặc Spybot để loại bỏ bất cứ thứ gì đang ẩn nấp trong nền. Hãy chia sẻ kinh nghiệm của bạn về việc sử dụng các công cụ diệt phần mềm độc hại này trong phần bình luận bên dưới nhé!
